Sur Kapıları ve Burçları
Diyarbakır Surlarının dört ana kapısı bulunmaktadır. Surlar, Dağ Kapı (Harput Kapısı) ile kuzeye, Urfa Kapı (Rum veya Halep Kapısı) ile batıya, Mardin Kapı ile güneye, Yeni Kapı (Su, Satt veya Dicle Kapısı) ile doğuya açılmaktadır. 20.yy’ın başlarına kadar sur kapılarının geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın kontrol edildiği bilinmektedir.
Surların kuzeydoğusunda bulunan ve yine dört kapısı bulunan İçkale; Saray Kapı ve Küpeli Kapı ile sur içine, Oğrun Kapı ve Fetih Kapı ile sur dışına açılmaktadır.
• Dağ Kapı
Diğer bir ismi Harput Kapı olan Dağ Kapı, Roma döneminde yapılan iki burç arasında yer almaktadır. Üzerinde Latince ve Grekçenin yanı sıra Abbasi ve Mervani dönemlerine ait kitabeler bulunur.
• Urfa Kapı
Rum Kapısı olarak da bilinen Urfa Kapı üzerinde yer alan kitabeye göre Artuklu zamanında Hükümdar Sultan Mehmet tarafından onarılmış, üzerine insan ve hayvan figürleri eklenmiştir. Osmanlı zamanında saltanat kapısı olarak kullanılmıştır.
• Mardin Kapı
Tel Kapı olarak da bilinen Mardin Kapı üzerinde yer alan kitabeye göre 909-910 tarihlerinde Halife Muktedir Billah ve veziri Ali bin Muhameddin yardımıyla Amidli mühendis Ahmed'in marifetiyle onarılmıştır.
• Fetih Kapısı
Yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkarılan Fetih Kapısı’nın üzerinde yer alan kitabeye göre Kutbüddin II. Sökmen'in taht döneminde 1198 senesinde inşa edildiği anlaşılmaktadır. İslam ordularının Diyarbakır’ı fethettikten sonra şehre bu kapıdan girdiği bilinmektedir.
• Küpeli Kapı
Divane Hüsrev Paşa tarafından İç Kale’yi genişletmek maksadıyla Saray Kapı ile birlikte inşa edilmiştir.
Dış surlar üzerinde 82 adet, İç Kale üzerinde ise 19 adet burç bulunmaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda 82 burcun 3’nün 1930’lu yılların başında yıktırıldığı, 4 burcun ise zamanla yıkıldığı tespit etmiştir. Dışarıdan yarım burç şeklinde görülen 4 burcun ise üst katları yıkıldığı için sadece giriş katları ayaktadır.
Savunma amaçlı tasarlanan burçlar genellikle üç veya dört katlıdır. Kapalı mekânları iki kattan oluşur. Zemin katları depo, birinci ve üst katları ise askerlerin kaldığı bölümler olarak kullanılmıştır.
• Keçi Burcu
Surlar üzerinde bulunan en eski burçtur. İnşa tarihi tam olarak bilinmese de Mervaniler döneminde onarım görmüştür. Mardin Kapı’nın doğusunda yontulmuş bir kayanın üzerine inşa edilmiştir.
• Ulu Beden Burcu (Evli Beden Burcu)
Artuklu hükümdarı Melik Salih tarafından yapılmış, 1208 yılında Bercis oğlu İbrahim Bey tarafından son hali verilmiştir. Üzerinde kitabesi olan Ulu Beden Burcu, çift başlı kartal ve aslan kabartmalarıyla süslenmiştir.
• Yedi Kardeşler Burcu
Ulu Beden Burcu ile aynı zamanda ve aynı mimar tarafından inşa edilmiştir. İnşa edilen Yedi Kardeş burcu tıpkı Ulu Beden Burcu’nda olduğu gibi çift başlı kartal ve aslan motifleriyle süslenmiştir.
